| Okres |
Opis |
Dziedzina |
| 4000–3000 p.n.e. |
Cywilizacji Sumerów w Mezopotamii, uznawanej za początek cywilizacji zachodniej, znane są m.in. jednostki ciężaru i jednostki pieniężne. |
Matematyka |
| 3000–2000 p.n.e. |
W Egipcie i Mezopotamii, a także w Chinach, Indiach i Ameryce Środkowej powstają początki arytmetyki, algebry, geometrii i astronomii (matematyka czysto empiryczna bez sformułowanych ogólnie twierdzeń i dowodów). |
Matematyka |
| 3000–2000 p.n.e. |
Powstają pierwsze kalendarze i mapy gwiazdozbiorów. |
Astronomia |
| 2000–1500 p.n.e. |
W Mezopotamii powstają tablice matematyczne i teksty zadań na glinianych tabliczkach klinowych. |
Matematyka |
| 2000–1000 p.n.e. |
Pierwsze świadectwo anatomii, fizjologii i medycyny egipskiej — papirus Smitha |
Medycyna |
| XVII w. p.n.e. |
Pierwsze świadectwo arytmetyki i geometrii egipskiej — papirus Rhinda |
Matematyka |
| XVI w. p.n.e. |
Pierwsze świadectwo farmacji egipskiej (lista ok. 900 leków) — papirus Ebersa |
Medycyna |
| ok 1100 p.n.e. |
Po raz pierwszy zostaje wyznaczone nachylenia ekliptyki do równika (Chiny). |
Astronomia |
| 1 poł. VI w. p.n.e. |
Tales z Miletu formułuje pierwsze twierdzenia ogólne w matematyce; próbuje wyjaśnić obserwowane zjawiska naturalne przez przemiany jednej substancji (wody). |
Metodologia, Matematyka, Fizyka |
| 2. poł. VI w.–V w. p.n.e. |
Szkoła pitagorejska wprowadza relacje numeryczne do filozofii przyrody; sformułowana zostaje hipoteza kulistości Ziemi. |
Metodologia, Fizyka |
| VI/Vw. p.n.e. |
Parmenides z Elei pierwszy systematycznie stosuje metodę dedukcyjną. |
Logika, Metodologia |
| V w. p.n.e. |
Herodot, Tukidydes zapoczątkowują historiografię. |
Historia |
| VI–III w. p.n.e. |
Herodot, Arystoteles, Dikajarch, Eratostenes z Cyreny zapoczątkowują geografię. |
Nauki o Ziemi |
| V–IV w. p.n.e. |
Leukippos i Demokryt z Abdery formułują atomistyczną teorię budowy materii. |
Fizyka |
| V–IV w. p.n.e. |
Hipokrates zapoczątkowuje medycynę grecką. |
Medycyna |
| IV w. p.n.e. |
Arystoteles dokonuje pierwszej klasyfikacji nauk; wyodrębnia logikę i metodologię nauk; tworzy pierwszy system logiki formalnej; rozwija nauki o państwie i społeczeństwie, tworzy pierwszy układ systematyczny zwierząt i roślin, pierwsze całościowe opracowanie wiedzy zoologicznej z zakresu anatomii, embriologii, fizjologii i systematyki. |
Logika, Metodologia, Biologia, Socjologia, Polityka |
| IV–III w. p.n.e. |
Powstaje pierwszy system logiki zdań (szkoła megarejska i stoicka); Filon z Megary podaje definicję implikacji, zostają wprowadzone inne funkcje prawdziwościowe (negacja, koniunkcja i alternatywa), a także schematy inferencyjne (Chryzyp z Soloj). |
Logika |
| ok. 300 p.n.e. |
Teofrast z Eresos tworzy podstawy botaniki (opisy ok. 500 gatunków roślin w dziele De historia plantrum). |
Biologia |
| ok. 325 p.n.e. |
Euklides tworzy pierwszy aksjomatyczny system geometrii, a także podstawy optyki geometrycznej. |
Metodologia, Matematyka, Fizyka |
| III w. p.n.e. |
Archimedes tworzy podstawy statyki i hydrostatyki (prawo dźwigni i równi pochyłej), wprowadza metody matematyczne do fizyki; pisze prace o przekrojach stożków i powierzchni kół; opracowuje metodę wyczerpywania (pierwowzór rachunku całkowego). |
Fizyka, Matematyka |
| III w. p.n.e. |
Arystarch z Samos (Grecja) formułuje hipotezę o ruchu Ziemi wokół Słońca (pierwsza hipoteza heliocentryczna). |
Astronomia |
| ok. 240 p.n.e. |
Eratostenes z Cyreny (Grecja) dokonuje pomiaru długości południka ziemskiego. |
Astronomia |
| III–II w. p.n.e. |
W Aleksandrii i Pergamonie zostaje zapoczątkowana filologia naukowa. |
Filologia |
| ok. 60 |
Pliniusz Starszy w dziele Historia Naturalis podaje w ujęciu encyklopedycznym całokształt wiedzy przyrodniczej starożytności (m.in. spis ok. 1000 gatunków roślin). |
Nauczanie, Biologia |
| II w. |
Klaudiusz Ptolemeusz (Grecja) zapoczątkowuje trygonometrię; opracowuje system geocentryczny; rozwija starożytną astronomię, kartografię i geografię matematyczną. |
Matematyka, Astronomia |
| 2 poł. II w. |
Galen, najwybitniejszy lekarz starożytności, tworzy podstawy anatomii i fizjologii; zapoczątkowuje fizjologię eksperymentalną; bada czynności układu nerwowego i naczyń krwionośnych; opisy dotyczące anatomii człowieka opiera na badaniach anatomicznych małp i świń; zapoczątkowuje farmację europejską (nowe formy leków — wyciągi i nalewki). |
Medycyna, Biologia |
| V–VI w. |
Boecjusz dokonuje próby przyswojenia myśli greckiej, pisząc komentarze do Platona i Arystotelesa. |
Nauczanie |
| VIII w. |
Przy poparciu Karola Wielkiego (renesans karoliński) powstaje europejski system oświatowy. |
Nauczanie |
| VIII w. |
Arabowie przejmują zdobycze matematyki indyjskiej. |
Matematyka |
| IX w. |
Alchwarizmi tworzy podstawy algebry jako samodzielnej gałęzi nauki. |
Matematyka |
| IX–XI w. |
Powstają szkoły przyklasztorne w Auxerre, Reims, Fleury, St.Gallen, Paryżu, Chartres, Tours. |
Nauczanie |
| 1 poł. XI w. |
Awicenna pisze encyklopedyczny Kanon Medycyny. |
Medycyna |
| 1088 |
Powstaje uniwersytet w Bolonii. |
Nauczanie |
| XI–XII w. |
Zdobycze nauki greckiej są przyswajane, za pośrednictwem przekładów arabskich, nauce europejskiej. |
Nauczanie |
| XII w. |
W Chartres powstaje pierwsza szkoła naukowa średniowiecza. |
Nauczanie |
| XII–XIII w. |
R. Grosseteste, R. Bacon (szkoła oksfordzka), Albert Wielki zapoczątkowują empiryczne przyrodoznawstwo w średniowiecznej Europie. |
Fizyka, Metodologia |
| XII–XIII w. |
Powstają uniwersytety w Paryżu, Oxfordzie, Cambridge. |
Nauczanie |
| 1202 |
Leonard z Pizy (Fibonacci) wprowadza do nauki europejskiej arabski, pozycyjny, dziesiątkowy system liczbowy. |
Matematyka |
| XIII–XIV w. |
Następuje rozwój logiki zdań: Piotr Hiszpan, Duns Szkot podają wzajemne relacje funkcji prawdziwościowych (później nazwane prawami de Morgana), W. Ockham tworzy tzw. naukę o konsekwencjach (t.j. o związkach wynikania). |
Logika |
| XV–XVI w. |
Erazm z Rotterdamu, J. Reuchlin, G. Bude, J.C. i J.J. Scalingerowie i inni zapoczątkowują nowożytną filologię. |
Filologia |
| XV–XVI w. |
L. Valla, N. Machiavelli zapoczątkowują krytyczną historiografię nowożytną i naukę o państwie. |
Polityka, Historia |
| XV–XVI w. |
V. da Gama, K. Kolumb, F. Magellan i inni dokonują wielkich odkryć geograficznych. |
Nauki o Ziemi |
| 1 poł. XVI w. |
Paracelsus zapoczątkowuje chemię medyczną (jatrochemię). |
Medycyna |
| XVI–XVII w. |
Th. Mun, J.B. Colbert i inni podejmują pierwszą próbę teoretycznej interpretacji prawidłowości występujących w gospodarce narodowej (merkantylizm). |
Ekonomia |
| 1543 |
M. Kopernik w dziele De revolutionibus orbium coelestium formułuje teorię heliocentryczną. |
Astronomia |
| 1543 |
A.Vesalius dziełem De humani corporis fabrica ... zapoczątkowuje nowożytną anatomię; sekcje ciała ludzkiego pozwalają skorygować błędne opisy Galena. |
Medycyna |
| 1545 |
G. Cardano przedstawia ogólną metodę rozwiązywania równania 3-go stopnia; wprowadza liczby urojone. |
Matematyka |
| XVI w. |
Mercator, Orteliusz, W.J. Blaeu tworzą nowoczesną kartografię. |
Nauki o Ziemi |
| XVI w. |
M. Servet opisuje mały obieg krwi (płucny). |
Biologia, Medycyna |
| 2 poł. XVI w. |
K. Gesner zbiera całość wiedzy zoologicznej od czasów starożytnych. |
Biologia |
| 1570 |
Tycho de Brache dokonuje obserwacji pozycyjnych planet, istotnych dla weryfikacji systemu heliocentrycznego. |
Astronomia |
| 1583 |
A. Cesalpino w dziele De plantis libri XVI przedstawia próbę sklasyfikowania świata roślin na podstawie budowy owoców i nasion, zapoczątkowując powstanie morfologii i systematyki morfologicznej. |
Biologia |
| 1600 |
Początki nauki o elektryczności; W. Gilbert przeprowadza pierwsze badania nad magnetyzmem; wysuwa hipotezę magnetyzmu ziemskiego. |
Fizyka, Nauki o Ziemi |
| 1602 |
U. Aldrovandi pierwszym dziełem o owadach zapoczątkowuje entomologię. |
Biologia |
| 1602–1609 |
Galileusz wprowadza metody eksperymentalne do przyrodoznawstwa; formułuje zasadę względności ruchu, odkrywa prawo swobodnego spadania ciał i poprawny związek między siłą a ruchem ciał; stosuje lunety do obserwacji astronomicznych. |
Fizyka, Astronomia, Metodologia |
| 1609–1618 |
J. Kepler odkrywa prawa ruchu planet. |
Astronomia |
| 1620–1623 |
F. Bacon formułuje reguły redukcyjnych metod myślenia (indukcja eliminacyjna), dokonuje klasyfikacji nauk; tworzy program uprawiania nauki empirycznej, indukcyjnej, związanej z praktyką. |
Logika, Metodologia |
| 1625–1642 |
H. Grotius, Th. Hobbes tworzą pierwsze rozwinięte systemy nauki o państwie i prawie, a także podstawy nauki prawa międzynarodowego. |
Socjologia, Prawo |
| 1626–1637 |
R. Descartes formułuje zasady metody myślenia opartej na wzorach rozumowania matematycznego. |
Metodologia |
| 1628 |
W. Harvey opisuje całościowo krążenie krwi. |
Medycyna, Biologia |
| 1637 |
R. Descartes (niezależnie P. Fermat) tworzy podstawy geometrii analitycznej. |
Matematyka |
| 1643 |
E. Toricelli wykazuje istnienie ciśnienia atmosferycznego. |
Fizyka |
| 1650 |
B. Varenius tworzy nowożytną geografię, w dziele Geographia generalis ... przedstawia syntetyczny pogląd geograficzny na Ziemię. |
Nauki o Ziemi |
| 1651 |
W. Harvey zapoczątkowuje współczesną embriologię. |
Biologia |
| ok. poł. XVII w. |
P. Fermat formułuje pierwsze twierdzenia rachunku różniczkowego; powstaje teoria liczb. |
Matematyka |
| 1654–1657 |
B. Pascal, P. Fermat tworzą podstawy matematycznej teorii prawdopodobieństwa. |
Matematyka |
| 1656 |
M. Boym wydaje dzieło Flora sinensis — pierwszą florę Chin. |
Biologia |
| ok. 1660; 1660 |
F.M. Grimaldi po raz pierwszy obserwuje dyfrakcję światła. |
Fizyka |
| 1661 |
R. Boyle publikuje dzieło The Sceptical Chymist, w którym określa pierwiastki chemiczne jako proste trwałe substancje nie dające się rozłożyć na części składowe; rozwija jakościową analizę chemiczną. |
Chemia |
| 1661–1662 |
R. Boyle (niezależnie E. Mariotte — 1676) formułuje prawo proporcjonalności objętości i ciśnienia gazu w przemianie izotermicznej. |
Fizyka |
| 1662–1666 |
Powstają pierwsze towarzystwa naukowe — Royal Society of London for the Promotion of Natural Knowledge (1662), AcadĂŠmie des Sciences de Paris (1666). |
Nauczanie |
| 1665–1667 |
R. Hook odkrywa i opisuje komórkę roślinną. |
Biologia |
| 1668 |
F. Redi podaje pierwszy dowód przeciw teorii samorództwa (doświadczenia m.in. z mięsem skażonym jajami muchy mięsnej). |
Biologia |
| 2. poł XVII w. |
A. von Leeuwenhoek odkrywa świat mikroorganizmów przy użyciu udoskonalonego przez siebie mikroskopu; badania struktury tkanek roślinnych i zwierzęcych za pomocą mikroskopu; powstają pierwsze opisy bakterii, pierwotniaków i plemników. |
Biologia |
| 1672 |
I. Newton formułuje korpuskularną teorię światła |
Fizyka |
| 1675–1714 |
G.W.Leibniz, I. Newton tworzą podstawy analizy matematycznej (rachunek różniczkowy i całkowy). |
Matematyka |
| 1675, 1682 |
M. Malpighi i N. Grew tworzą podstawy anatomii roślin, M. Malphigi tworzy podstawy anatomii mikroskopowej, odkrywa naczynia włosowate. |
Biologia |
| 1676 |
O. Römer stwierdza, że prędkość światła jest skończona. |
Fizyka |
| XVII–XVIII w. |
Bollandyści, J. Mabillon i inni rozwijają źródłoznawstwo i nauki pomocnicze historii. |
Historia |
| ok. 1680; 1680 |
G.W. Leibniz dokonuje pierwszej próby stworzenia logiki symbolicznej. |
Logika |
| 1687 |
I. Newton podaje matematyczne sformułowanie zasad dynamiki, tworząc podstawy mechaniki teoretycznej, a także formułuje prawa powszechnego ciążenia. |
Fizyka, Astronomia |
| 1690 |
Ch. Huygens podaje falową teorię światła. |
Fizyka |
| 1693 |
J. Ray wprowadza po raz pierwszy pojęcie gatunku, opisuje wiele tysięcy gatunków roślin. |
Biologia |
| 1694 |
R.J. Camerarius wykazuje doświadczalnie istnienie płci u roślin kwiatowych. |
Biologia |
| 1697 |
G.E. Stahl wysuwa hipotezę flogistonu. |
Chemia |
| 1718 |
E. Halley (W. Brytania) odkrywa ruchy własne gwiazd. |
Astronomia |
| 1725 |
G. Vico zapoczątkowuje historyzm w badaniach społecznych. |
Socjologia, Historia |
| 1727 |
S. Hales dziełem Vegetable Staticks zapoczątkowuje fizjologię roślin. |
Biologia |
| 1735–1753 |
C. von LinnĂŠ (K. Linneusz) w dziele Species plantarum tworzy pierwszy uporządkowany i jednolity, choć sztuczny (oparty na liczbie pręcików i słupków), układ systematyczny świata roślin, a także pierwszy uporządkowany i jednolity układ systematyczny świata zwierząt; na trwałe wprowadza dwumienne łacińskie nazewnictwo gatunków. |
Biologia |
| 1727–2. poł. XVIII w. |
S. Hales, J. Priestley, J. van Ingenhousz zapoczątkowują badania nad fotosyntezą. |
Biologia |
| 1728 |
J. Bradley (W. Brytania) odkrywa aberrację światła. |
Astronomia |
| 1738 |
D. Bernoulli formułuje podstawy hydrodynamiki, zapoczątkowuje kinetyczną teorię gazów. |
Fizyka |
| 1738–1748 |
Rozpoczynają się prace wykopaliskowe w Herkulanum i Pompei. |
Historia |
| 1740 |
Ch. Bonnet odkrywa partogenezę (u mszyc); tworzy koncepcję drabiny jestestw. |
Biologia |
| 2. poł XVIII w. |
F. Quesnay i inni tworzą fizjokratyzm, pierwszą szkołę ekonomii politycznej. |
Ekonomia |
| 2. poł XVIII w.–pocz.XIX w. |
A. Smith, D. Ricardo tworzą szkołę klasyczną w ekonomii politycznej; powstaje teoria wartości opartej na pracy. |
Ekonomia |
| 1743–1788 |
L. Euler, J.L. Lagrange, J. D'Alembert, D. Bernoulli, P.S. Laplace i inni rozwijają mechanikę układu punktów materialnych, ciała sztywnego i hydrodynamiki. |
Fizyka |
| 1744–1775 |
L. Euler rozwija analizę matematyczną, trygonometrię, matematyczne podstawy fizyki i techniki, rachunek wariacyjny. |
Matematyka, Fizyka |
| 1748 |
M.W. ÂŁomonosow (niezależnie 1777 — A.L. Lavoisier) odkrywa zasadę zachowania masy w reakcjach chemicznych. |
Chemia, Fizyka |
| 1757–1766 |
A. von Haller w dziele Elementa physiologiae corporis humani zbiera całą ówczesną wiedzę o działaniu i budowie organizmu ludzkiego, tworząc podstawy współczesnej fizjologii człowieka. |
Biologia, Medycyna |
| 1759 |
C.F. Wolff w dziele Theoria generationis dostarcza naukowego udokumentowania teorii epigenezy i obala teorię preformacji, dając podstawy nowoczesnej embriologii. |
Biologia |
| ok.1760; 1760 |
L. Spallanzani przeprowadza pierwsze doświadczenia obalające koncepcję samorództwa. |
Biologia |
| 1761–1766 |
J.G. Koelreuter pracuje nad zagadnieniem płciowości roślin kwiatowych; otrzymuje pierwsze mieszańce międzygatunkowe. |
Biologia |
| 1770–1774 |
J. Priestley (niezależnie od K.W. Scheelego) odkrywa tlen i wykazuje, że jest on produkowany przez rośliny i zużywany przez zwierzęta. |
Biologia, Biochemia |
| 1771–1785 |
Ch. Coulomb (niezależnie H. Cavendish) prowadzi pionierskie prace z elektrostatyki; formułuje podstawowe prawa elektrostatyki. |
Fizyka |
| 1773 |
G.F. Rouelle uzyskuje mocznik z moczu. |
Biochemia |
| 1770–1779 |
K.W. Scheele izoluje glicerol z oliwy, z materiału biologicznego kwas cytrynowy, mlekowy i moczowy. |
Biochemia |
| 1777 |
A.L. Lavoisier wyjaśnia proces spalania jako łączenie się substancji z tlenem (obalając teorię flogistonu). |
Chemia |
| 1779 |
J. Igenhousz odkrywa zjawisko asymilacji dwutlenku węgla i oddychanie u roślin. |
Biologia |
| 1780 |
L. Spallanzani podaje kolejny dowód przeciw teorii samorództwa (doświadczenia ze sterylnymi naparami z ziół). |
Biologia |
| 1780–1789 |
A. Lavoisier wyjaśnia oddychanie komórkowe jako proces utleniania; udowadnia doświadczalnie, że tlen jest niezbędny do życia zwierząt. |
Biologia, Biochemia |
| 1782 |
R.J. Haüy tworzy podstawy krystalografii. |
Fizyka |
| 1783 |
L. Spallanzani wykazuje trawiące działanie soku żołądkowego na mięso; wysuwa teorię, że żołądkowe trawienie białek jest procesem chemicznym. |
Biochemia |
| 1786–1799 |
L. Galvani, A. Volta odkrywają i interpretują zjawiska elektryczne w organizmach zwierząt. |
Biologia, Fizyka |
| 1786–1799 |
A. Volta konstruuje pierwsze ogniwo elektryczne. |
Fizyka |
| 1789 |
A.L. de Jussieu, na podstawie wcześniejszych badań B. de Jussieu, w dziele Genera plantarum ... formułuje podstawy pierwszego naturalnego (filogenetycznego) układu systematycznego świata roślin. |
Biologia |
| ok. 1778–1810 |
B. Rumford, H.B. Davy odkrywają związek ciepła z pracą mechaniczną. |
Fizyka |
| 1793 |
K. Spengler odkrywa zjawisko zapylania kwiatów przez owady, zapoczątkowując biologię kwiatu. |
Biologia |
| 1793–1811 |
J.B. Richter 1793 formułuje prawo stosunków równoważnikowych, J.L. Proust 1799 stosunków stałych, J. Dalton 1803 stosunków wielokrotnych, J.L. Gay-Lussac 1811 stosunków objętościowych (prawa stechiometryczne), tworząc podstawy chemii ilościowej. |
Chemia |
| 1800–1805 |
G. Cuvier tworzy podstawy anatomii porównawczej i paleontologii. |
Biologia |
| 1800–1804 |
J. Senebier, N.Th. Saussure odkrywają, że rośliny zielone syntetyzują związki organiczne z dwutlenku węgla i wody. |
Biologia |
| 1802–1805 |
P.A. Latreille zbiera i opracowuje całościowo wiedzę z zakresu anatomii, morfologii i warunków życia stawonogów, zwłaszcza owadów. |
Biologia |
| 1.poł. XIX w. |
A.L. Cauchy formułuje teorię funkcji analitycznych. |
Matematyka |
| 1.poł. XIX w. |
C.F. Gauss rozwija algebrę, teorię liczb, geometrię, teorię równań różniczkowych i teorię potencjału. |
Matematyka |
| 1803 |
J. Dalton formułuje teorię atomistyczną, wg której pierwiastki chemiczne składają się z atomów mających określoną masę i rozmiary. |
Chemia, Fizyka |
| 1803–1811 |
Th. Young odkrywa interferencję, a E. Malus polaryzację światła. |
Fizyka |
| 1802–1857 |
G.F. Grotefend, H.C. Rawlison i inni odczytują pismo klinowe. |
Historia |
| 1804 |
N.Th. de Saussure inicjuje eksperymentalne badania nad pobieraniem przez rośliny pokarmów mineralnych z gleby; udowadnia, że roślina pobiera azot nie z powietrza, lecz z gleby, przeprowadza bilans stechiometryczny przemiany gazowej w fotosyntezie, stwierdza udział wody w fotosyntezie. |
Biologia, Biochemia |
| 1804–1811 |
Jędrzej Śniadecki rozwija pogląd o krążeniu materii w przyrodzie i o jedności przyrody. |
Biologia |
| 1805 |
L.N. Vauqulein i P.J. Robiquet jako pierwsi izolują aminokwas asparginę. |
Biochemia |
| 1805–1817 |
A. von Humboldt prowadzi pionierskie prace dotyczące geografii roślin. |
Biologia |
| 1808 |
J. Dalton, A. Avogadro di Quaregna tworzą podstawy współczesnej teorii atomistycznej budowy materii. |
Fizyka |
| 1809 |
J.B. Lamarck dokonuje próby całościowego ujęcia świata organizmów żywych, tworząc pierwszą udokumentowaną teorię ewolucji uzasadniającą zmienność organizmów i wyjaśniającą mechanizm powstawania gatunków. |
Biologia |
| 1804–1837 |
B. Bolzano zapoczątkowuje współczesną teorię kwantyfikatów. |
Logika |
| 1811 |
A. Avogadro di Quaregna wysuwa hipotezę o istnieniu cząsteczek jako najmniejszej ilości substancji zdolnej do występowania w stanie wolnym. |
Chemia |
| 1812 |
P.S. Laplace rozwija teorię prawdopodobieństwa. |
Matematyka |
| 1812 |
G. Cuvier formułuje teorię kolejnych katastrof na Ziemi jako przyczyny wygasania gatunków (w ich miejsce miałyby powstawać nowe gatunki); wykrywa zasadę korelacji (współzależności budowy i funkcji poszczególnych części organizmu), tworzy podstawy anatomii porównawczej i paleozoologii. |
Biologia |
| 1815–1829 |
J.B. Lamarck w dziele Histoire naturelle des animaux sans vertebres przedstawia pierwszy układ systematyczny świata zwierząt oparty na ogólnej koncepcji drzewa genealogicznego. |
Biologia |
| 1816 |
F. Bopp tworzy podstawy gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich. |
Językoznawstwo |
| 1817 |
A.P. de Candolle rozpoczyna wydawanie wielkiego dzieła Systeme naturel de VĂŠgĂŠtaux (od 1824 pt. Prodromus systematis naturalis), w którym rozwija i udoskonala naturalny system roślin zapoczątkowany przez A.L. de Jussieu. |
Biologia |
| 1817–1859 |
K. Ritter dokonuje syntezy wiedzy geograficznej o Ziemi z punktu widzenia „antropocentrycznego”. |
Nauki o Ziemi |
| 1818–1830 |
Th. Young, A.J. Fresnel rozwijają falową teorię światła. |
Fizyka |
| 1820 |
H.Ch. Oersted odkrywa pole magnetyczne wytwarzane przez prąd elektryczny, tj. związek elektryczności z magnetyzmem. |
Fizyka |
| 1820 |
A.M. Ampère odkrywa wzajemne oddziaływanie przewodników, przez które płynie prąd elektryczny. |
Fizyka |
| |
J.F. Champollion odczytuje hieroglify egipskie. |
Historia |
| 1822 |
A. Cauchy, B.P. Capeyron i inni tworzą początki teorii sprężystości. |
Fizyka |
| 1823 |
G.B. Amici odkrywa istnienie łagiewki pyłkowej. |
Biologia |
| 1824–1832 |
C.F. Gauss, J. Bolyai, M. ÂŁobaczewski formułują pierwsze systemy geometrii nieeuklidesowych. |
Matematyka, Fizyka |
| 1827–1837 |
K.E. von Baer odkrywa komórkę jajową ssaków; formułuje tzw. prawo rozwojowe Baera, tworząc początki nowoczesnej embriologii porównawczej. |
Biologia |
| 1827–1837 |
J. von Liebig, F. Wöhler, J.B.A. Dumas tworzą podstawy chemii organicznej. |
Chemia |
| 1828 |
F.W. Wöhler po raz pierwszy syntetyzuje związek organiczny — mocznik z nieorganicznych substancji, obalając pogląd o warunkowaniu procesów fizjologicznych przez nieokreśloną „siłę życiową” (teoria vis vitalis). |
Chemia, Biochemia |
| 1830–1833 |
Ch. Lyell formułuje teorię ewolucji geologicznej, przeciwstawiając aktualizm katastrofizmowi. |
Nauki o Ziemi |
| 1831 |
M. Faraday odkrywa indukcję elektromagnetyczną. |
Fizyka |
| 1831 |
R. Brown odkrywa istnienie jądra komórkowego, zapoczątkowując cytologię roślin. |
Biologia |
| 1833 |
A. Payen i J.F. Persoz postulują centralne znaczenie enzymów w biologii. |
Biochemia |
| 1833–1834 |
M. Faraday ogłasza prawa elektrolizy, stanowiące podstawę elektrochemii. |
Chemia |
| 1834 |
W.R. Hamilton formułuje zasadę najmniejszego działania. |
Fizyka |
| 1835 |
J.J. Berzelius publikuje teorię elektrostatycznej budowy związków nieorganicznych. |
Chemia |
| 1836 |
Ch.J. Thomsen wprowadza chronologię pradziejową (epoka kamienia, brązu i żelaza). |
Historia |
| 1836–1839 |
J.J. Berzelius, J. Liebig wyjaśniają fermentację jako proces enzymatyczny. |
Biologia, Biochemia |
| 1837 |
M. Faraday wprowadza pojęcie pola fizycznego. |
Fizyka |
| 1837–1860 |
Vaucher, Thuret i inni odkrywają płciowość u glonów, Ch.G. Ehrenberg, Tulasne i inni u grzybów. |
Biologia |
| 1838 |
G.J. Mulder przeprowadza pierwsze systematyczne badania białek. |
Biologia, Biochemia |
| 1838–1839 |
M.J. Schleiden, Th. Schwann formułują teorię budowy komórkowej organizmów. |
Biologia |
| 1838–1841 |
Ch. G. Ehrenberg, F. Dujardin tworzą podstawy nauki o pierwotniakach (protozoologii). |
Biologia |
| 1839 |
A. Compte formułuje program socjologii jako „nauki pozytywnej”. |
Socjologia |
| 1840 |
G.H. Hess wykazuje związek między efektami cieplnymi reakcji, co umożliwia sformułowanie I i II zasady termodynamiki. |
Chemia, Fizyka |
| 1840 |
L. Liebig formułuje teorię mineralnego odżywiania się roślin. |
Biologia |
| 1842–1843 |
J.R. Mayer, J.P. Joule formułują I zasadę termodynamiki. |
Fizyka |
| 1843–1854 |
J.B. Boussingault, rozwijając badania Th. de Saussure'a, wyjaśnia doświadczalnie podstawy asymilacji węgla przez rośliny oraz znaczenie niektórych pierwiastków zawartych w glebie, zwłaszcza azotu. |
Biologia |
| 1844–1846 |
C.W. Nägeli prowadzi podstawowe prace z zakresu anatomii roślin. |
Biologia |
| 1850–1865 |
H. Helmholtz, W. Thomson, R.E. Clausius formułują II zasadę termodynamiki (podaną 1824 przez N.L.S. Carnota). |
Fizyka |
| 1845–1851 |
H. von Mohl ogłasza prace dotyczące powstawania i budowy tkanek roślinnych. |
Biologia |
| 1845–1862 |
A. von Humboldt dokonuje w dziele Kosmos, czyli rys fizyczny opisu świata syntezy przyrodniczo-geograficznej wiedzy o Ziemi. |
Nauki o Ziemi |
| 1846 |
W.T. Morton używa eteru, J.Y. Simpson 1847 chloroformu, tworząc początki anestezjologii. |
Medycyna |
| 1846 |
J.G. Galle (Niemcy) odkrywa Neptuna na podstawie obliczeń U.J. Le Vernera (Francja) i J.C. Adamsa (W. Brytania). |
Astronomia |
| 1847 |
G. Boole (niezależnie A. De Morgan) dokonuje algebraizacji logiki. |
Logika |
| 1848 |
R. Leuckart udoskonala układ systematyczny zwierząt, tworzy podstawy parazytologii jako odrębnej nauki. |
Biologia |
| 1848 |
M.H. Leszczyc-Sumiński odkrywa płciowe rozmnażanie się paproci. |
Biologia |
| 1849 |
W. Hofmeister wykazuje, że zarodek roślinny powstaje z udziałem komórki jajowej. |
Biologia |
| 1850 |
W. Hofmeister odkrywa i opisuje zjawisko przemiany pokoleń u roślin. |
Biologia |
| poł. XIX w. |
R. Owen opracowuje i ugruntowuje pojęcie analogii i homologii narządów. |
Biologia |
| poł. XIX w. |
J. Dzierżoń odkrywa dzieworództwo u pszczół; tworzy naukowe podstawy pszczelarstwa. |
Biologia |
| poł. XIX w. |
J.P. Müller zapoczątkowuje fizjologię porównawczą. |
Biologia |
| 1850–1855 |
R. Remak ugruntowuje teorię listków zarodkowych. |
Biologia |
| 1854 |
B. Riemann opracowuje ogólne nieeuklidesowe geometrie przestrzeni, tworząc podstawy geometrii różniczkowej. |
Matematyka, Fizyka |
| 1854 |
K. Gegenbaur ugruntowuje kierunek ewolucyjny w anatomii porównawczej. |
Biologia |
| 1854–1859 |
G.R. Kirchhoff, R.W. Bunsen opracowują metody analizy widmowej. |
Fizyka |
| 1855–1865 |
C. Bernard dokonuje podstawowych odkryć w zakresie przemiany materii, rozwijając fizjologię eksperymentalną; określa rolę wątroby w przemianie cukrów, odkrywa trawienne własności soku trzustkowego, izoluje z wątroby glikogen i udowadnia, że jest on przekształcany do glukozy występującej we krwi. |
Medycyna, Biologia, Biochemia |
| 1856–1868 |
R.E. Clausius, A.K. Krönig, J.C. Maxwell, L.E. Boltzmann formułują kinetyczną teorię materii; zapoczątkowując rozwój fizyki statystycznej. |
Fizyka |
| 1857–1865 |
A.M. Butlerow, F.A. KekulĂŠ tworzą teorię budowy związków organicznych. |
Chemia |
| 1858 |
S. Cannizzaro wysuwa tezę o niepodzielności atomów i podzielności cząsteczek. |
Chemia |
| 1858 |
R. Virchow tworzy podstawy patologii komórkowej. |
Biologia |
| 1859 |
Ch.R. Darwin formułuje teorię ewolucyjnego powstawania gatunków w drodze doboru naturalnego; tę samą teorię podaje jednocześnie A.R. Wallace. |
Biologia |
| 1860–1885 |
L. Pasteur, R. Koch tworzą podstawy mikrobiologii, etiologii chorób zakaźnych i immunologii, wyjaśniają procesy fermentacji, rozwijają metody szczepień ochronnych. |
Medycyna, Biologia |
| 1861 |
M.J. Schultze podaje nowoczesną definicję komórki, wykazuje znaczenie protoplazmy jako podłoża procesów życiowych. |
Biologia |
| 1861 |
A.M. Butlerow wykazuje zależność właściwości chemicznych związków organicznych od struktury ich cząsteczek. |
Chemia |
| 1862–1864 |
J.P. Sachs dowodzi, że skrobia powstaje w wyniku fotosyntezy. |
Biochemia |
| 1863 |
Th.H. Huxley po raz pierwszy odnosi teorię ewolucji Ch.R. Darwina także do człowieka; ustala pochodzenie płazów od ryb, a ptaków od gadów; zapoczątkowuje kierunek ewolucyjny w naukach zoologicznych. |
Biologia |
| 1864 |
F. Hoppe-Seyler pierwszy krystalizuje białko hemoglobinę. |
Biochemia |
| 1864 |
F. Müller wykrywa zasadę, którą 1866 E. Haeckel formułuje, rozwija i nazywa prawem biogenetycznym. |
Biologia |
| 1864–1873 |
J.C. Maxwell formułuje podstawy elektrodynamiki. |
Fizyka |
| 1865 |
F.A. KekulĂŠ podaje strukturę cząsteczki benzenu. |
Chemia |
| 1865–1871 |
A.O. Kowalewski tworzy naukowe podstawy embriologii porównawczej; dowodzi homologii listków zarodkowych bezkręgowców i kręgowców. |
Biologia |
| 1866 |
E. Haeckel uogólnia i formułuje prawo biogenetyczne (wykryte 1864 przez F. Müllera) jako podstawową zasadę rozwoju organizmów zwierzęcych. |
Biologia |
| 1866 |
G.J. Mendel odkrywa podstawowe prawa dziedziczenia (zapoznane do 1900), stanowiące podstawę naukowej genetyki. |
Biologia |
| 1867 |
G.M. Guldberg i P. Waage odkrywają prawo działania mas. |
Chemia |
| 1869 |
D.I. Mendelejew odkrywa prawo okresowości pierwiastków chemicznych i zestawia znane ówcześnie pierwiastki w tablicę (okresowy układ pierwiastków). |
Chemia |
| 1869 |
S. Schwendener odkrywa dualną naturę porostów. |
Biologia |
| 1869 |
F. Miescher wykrywa kwasy nukleinowe. |
Biologia, Biochemia |
| 1871–1875 |
K.A. Timiriaziew odkrywa znaczenie chlorofilu i wyjaśnia rolę poszczególnych barw widma słonecznego w energetyce procesu fotosyntezy. |
Biologia |
| 1872 |
E.F.W. Pflüger dowodzi, że tlen jest używany przez wszystkie tkanki zwierząt, nie tylko płuca czy krew. |
Biochemia |
| 1873 |
E. Godlewski (starszy) publikuje klasyczną pracę O powstawaniu i zanikaniu skrobi w gałeczkach zieleni. |
Biologia |
| 1873–1874 |
W.O. Kowalewski tworzy podwaliny paleontologii ewolucyjnej. |
Biologia |
| 1875 |
W. Mayzel odkrywa kariokinezę w komórce zwierzęcej-pierwsze doniesienie o podziale pośrednim (mitozie) komórki zwierzęcej (niezależnie od innych badaczy). |
Biologia |
| ok. 1875; 1875 |
E.A. Strasburger ogłasza pionierskie prace z dziedziny cytologii roślin. |
Biologia |
| 1876 |
A.R. Wallace tworzy podstawy nowoczesnej zoogeografii, wykrywa zależność rozmieszczenia zwierząt od czynników fizykogeograficznych i historyczno-geologicznych. |
Biologia |
| 1877 |
K.A. Möbius wprowadza do nauki pojęcie biocenozy. |
Biologia |
| 1877 |
W.F Kühne proponuje termin enzym w celu odróżnienia enzymów od bakterii. |
Biochemia |
| 1879 |
Powstają systemy logiki symbolicznej (logiki zdań i logiki predykatów); G. Frege (niezależnie 1885 C.S. Peirce) formułuje współczesną teorię kwantyfikatorów. |
Logika |
| 1879 |
W. Wundt tworzy pierwszą eksperymentalną pracownię psychologiczną. |
Medycyna |
| 1879–1907 |
J.H. Fabre publikuje podstawowe prace o życiu (zwł. instynktach) owadów. |
Biologia |
| 1879–1884 |
G. Cantor tworzy podstawy teorii mnogości i topologii |
Matematyka |
| 1880 |
F. Kamieński odkrywa zjawisko mikoryzy. |
Biologia |
| 1881–1887 |
A.A. Michelson, E.W. Morley wykazują niezależność prędkości światła od układu odniesienia. |
Fizyka |
| 1882–1883 |
I.I. Miecznikow odkrywa fagocytozę. |
Biologia |
| 1883 |
W.H. Nernst formułuje teorię ogniw galwanicznych. |
Chemia |
| 1883 |
Z.F. Wróblewski, K. Olszewski dokonują skroplenia tlenu, azotu i dwutlenku węgla z powietrza, zapoczątkowując fizykę niskich temperatur. |
Fizyka, Chemia |
| 1883 |
Th.A. Edison odkrywa emisję termoelektronową. |
Fizyka |
| 1883–84 |
F.W. Herschel (W. Brytania) określa przybliżony kształt i rozmiary Galaktyki. |
Astronomia |
| 1884 |
H.L.L. Le Chatelier odkrywa regułę przekory. |
Chemia |
| 1885 |
L. Pasteur stosuje po raz pierwszy szczepionkę przeciw wściekliźnie. |
Medycyna |
| 1885 |
H. Milne-Edwards wprowadza podział kręgowców na bezowodniowce i owodniowce. |
Biologia |
| 1885–1905 |
W. Roux ugruntowuje eksperymentalny kierunek w embriologii, nazwany przez niego mechaniką rozwoju, a zapoczątkowany pracami O. i R. Hertwigów. |
Biologia |
| 1886 |
van't Hoff odkrywa prawa dotyczące ciśnienia osmotycznego. |
Chemia |
| 1886 |
McMunn odkrywa histohematyny, później zw. cytochromami . |
Biochemia |
| 1887 |
S.A. Arrhenius formułuje teorię dysocjacji elektrolitycznej. |
Chemia |
| 1887 |
F.M. Raoult odkrywa prawa rządzące roztworami ciekłymi. |
Chemia |
| 1887 |
H.R. Hertz odkrywa fale elektromagnetyczne |
Fizyka |
| 1887–1888 |
H.R. Hertz, W. Halwachs odkrywają zjawisko fotoelektryczne. |
Fizyka |
| 1888–1903 |
I.P. Pawłow wyjaśnia mechanizm wydzielania soków trawiennych, dzięki zastosowaniu nowych metod badawczych. |
Biologia |
| 1888–1915 |
A. Enger (wspólnie z K. Prantlem) wydaje wielotomowe dzieło Die natürlichen Pflanzenfamilien, w którym przedstawia nowoczesny, naturalny układ systematyczny świata roślin. |
Biologia |
| 1890 |
F. Hofmeister krystalizuje pierwsze białko (albuminę jaj) |
Biochemia |
| od ok.1890; 1890 |
Ch.S. Sherrington dokonuje odkryć dotyczących funkcji neuronów, gł. odruchowej czynności rdzenia kręgowego, zapoczątkowuje badania na synapsach, wprowadza termin synapsa, klasyfikuje receptory. |
Biologia |
| 1891–1909 |
P. Ehrlich formułuje podstawy współczesnej chemoterapii. |
Medycyna |
| 1892 |
H. PoincarĂŠ odkrywa ruch chaotyczny w układach hamiltonowskich. |
Matematyka, Fizyka |
| 1892 |
A. Weismann formułuje teorię ciągłości plazmy zarodkowej, tworzy kierunek zwany neodarwinizmem w ewolucjonizmie. |
Biologia |
| 1892–1898 |
D.I. Iwanowski, M. Beijerinck odkrywają związki przesączalne (wirusy). |
Biologia, Medycyna |
| 1893 |
W.F.W. Ostwaldpodaje definicję katalizatora, wg której enzymy są katalizatorami w sensie fizykochemicznym. |
Biochemia |
| 1895 |
S. Freud tworzy teorię psychoanalizy. |
Medycyna |
| 1895 |
W. Röntgen odkrywa promienie X. |
Fizyka |
| 1895 |
J.E. Warming wydaje dzieło Plantesamfund, podstawowy podręcznik fitogeografii ekologicznej. |
Biologia |
| 1895–1897 |
Hiraze, Ikeno,Webber odkrywają ruchome plemniki u miłorzębu i sagowców. |
Biologia |
| 1896 |
J. Paczoski publikuje ÂŻycie gromadne roślin. |
Biologia |
| 1897 |
J.J. Thomson odkrywa elektron (przewidziany teoretycznie 1868 przez G.J. Stoneya). |
Fizyka |
| 1897 |
A.H. Becquerel odkrywa naturalną promieniotwórczość uranu. |
Fizyka, Chemia |
| 1897 |
E. i H. Buchnerowie odkrywają, że fermentacja może przebiegać w bezkomórkowych ekstraktach z drożdży, tłumacząc ją jako proces enzymatyczny. |
Biochemia |
| 1897–1901 |
L. Marchlewski, M. Nencki odkrywają podobieństwa chemicznej budowy chlorofilu i hemoglobiny. |
Biologia |
| 1897–1904 |
S. Ramon a Cajal opisuje strukturę sieci nerwowej, zapoczątkowując współczesną naukę o mózgu. |
Biologia |
| 1897–1912 |
Ch. Eijlman i K. Funk odkrywają witaminy. |
Medycyna |
| 1898–1910 |
M. Skłodowska-Curie, P. Curie i E. Rutherford przeprowadzają podstawowe badania promieniotwórczości (odkrycie polonu i radu). |
Fizyka |
| 1900 |
Rozpoczyna się rozwój genetyki, C.E. Correns, E. Tschermak i H. de Vries dokonują ponownego odkrycia praw Mendla. |
Biologia |
| 1900 |
M. Planck tworzy podstawy teorii kwantów. |
Fizyka |
| 1900–1901 |
G.B. Grassi, F.R. Schaudinn ustalają cykl rozwojowy zarodźca zimnicy i wyjaśniają rolę widliszka w tym cyklu. |
Biologia |
| 1901–1902 |
L. Landsteiner, A. Decastello, A. Sturli odkrywają grupy krwi. |
Medycyna |
| 1901–1902 |
H. de Vries ogłasza teorię mutacji. |
Biologia |
| 1901–1908 |
R. Wettstein w pracy Handbuch der systematischen Botanik (t. 1–2) opracowuje filogenetyczną systematykę roślin na podstawie swej teorii o pochodzeniu kwiatu roślin okrytozalążkowych. |
Biologia |
| 1900–1935 |
H.F. Osborn opracowuje całościowo ssaki kopalne z obszarów Ameryki Północnej. |
Biologia |
| 1902 |
A. Carrel opracowuje technikę szwu naczyniowego; dokonuje pierwszego autoprzeszczepienia nerki u psa. |
Medycyna |
| 1902 |
E. Fischer i F. Hofmeister wykazują, że białka mają polipeptydową strukturę. |
Biologia, Biochemia |
| 1903 |
C. Neuberg po raz pierwszy stosuje termin biochemia. |
Biochemia |
| 1904 |
I.P. Pawłow tworzy podstawy fizjologii wyższych czynności nerwowych; wprowadza pojęcie odruchów warunkowych, ustala dotyczące ich prawa. |
Biologia |
| 1888–1903 |
E. Rutherford i F. Soddy formułują teorię rozpadu promieniotwórczego. |
Fizyka |
| 1905 |
A. Carrel i C.C. Guthrie dokonują pierwszego przeszczepienia serca u zwierząt laboratoryjnych. |
Medycyna |
| 1905 |
F. Knoop odkrywa enzymatyczny rozkład kwasów tłuszczowych zwanych β –oksydacją Knoopa. |
Biochemia |
| 1905 |
A. Einstein ogłasza szczególną teorię względności. |
Fizyka |
| 1905 |
A. Einstein interpretuje zjawisko fotoelektryczne przez wprowadzenie pojęcia fotonu. |
Fizyka |
| 1905 |
E. Herzsprung odkrywa gwiazdy olbrzymy i karły. |
Astronomia |
| 1905 |
E.H. Starling wprowadza termin hormony. |
Biologia, Biochemia |
| 1905–1906 |
A. Einstein, M. Smoluchowski, wyjaśniają ruchy Browna, ugruntowując kinetyczną teorię materii. |
Fizyka |
| 1908 |
H. Minkowski podaje geometryczną interpretację teorii względności. |
Fizyka |
| 1909 |
W. Johannsen wprowadza pojęcie genu. |
Biologia |
| 1909–1912 |
Th.H. Morgan i współpracownicy doświadczalnie wykazują rolę chromosomów w dziedziczeniu. |
Biologia |
| 1910–1913 |
B. Russel, A.N. Whitehead, w dziele Principia Mathematica realizują program logicyzmu (wyprowadzenia matematyki z logiki), powstaje teoria typów oraz zaksjomatyzowany system rachunku predykatów. |
Logika, Matematyka |
| 1911 |
E. Rutherford odkrywa jądro atomu, postuluje model atomu. |
Fizyka |
| 1911 |
H. Kamerlingh-Onnes odkrywa nadprzewodnictwo. |
Fizyka |
| 1911–1912 |
K. Funk wprowadza termin witamina, izoluje pierwszą witaminę B1. |
Biologia, Biochemia |
| 1912 |
A. Wegener wysuwa hipotezę dryfu kontynentów. |
Nauki o Ziemi |
| 1912 |
V.M. Slipher (USA) odkrywa zjawisko oddalania się galaktyk. |
Astronomia |
| 1912 |
O.H. Warburg postuluje „ferment oddechowy” aktywujący tlen i odkrywa znaczenie żelaza w procesie oddychania. |
Biochemia |
| 1912–1913 |
V.F. Hess, W. Kolhörster odkrywają promieniowanie kosmiczne. |
Fizyka, Astronomia |
| 1912–1922 |
H.O. Wieland postuluje teorię utleniania biologicznego (oddychania komórkowego) jako odwodornienia. |
Biochemia |
| 1913 |
N. Bohr podaje pierwszy kwantowy model atomu wodoru. |
Fizyka, Chemia |
| 1913 |
L. Michaelis i L.M. Menten tworzą teorię kinetyki reakcji enzymatycznych. |
Biochemia |
| 1916 |
F. de Saussure tworzy podstawy strukturalizmu w językoznawstwie. |
Językoznawstwo |
| 1916 |
A. Einstein ogłasza ogólną teorię względności. |
Fizyka |
| 1916–1919 |
W. Kossel, G.N. Lewis, I. Langmuir podejmują pierwsze próby sformułowania teorii wiązań chemicznych. |
Chemia |
| 1919 |
A.S. Eddington, A.C. Cromelin i inni znajdują pierwsze obserwacyjne potwierdzenie ogólnej teorii względności. |
Fizyka, Astronomia |
| 1919 |
E. Rutherford przeprowadza pierwszą sztuczną reakcję jądrową. |
Fizyka, Chemia |
| od 1920; 1920 |
J.N. Pawłowski i K.I. Skriabin publikują fundamentalne prace z zakresu parazytologii, m.in. w ujęciu ekologicznym. |
Biologia |
| 1921 |
J. ÂŁukasiewicz, E. Post formułują wielowartościowe systemy logiki. |
Logika |
| 1922 |
D. Hilbert przedstawia program formalizacji matematyki (teoria dowodu, syntaktyka logiczna). |
Matematyka, Logika |
| 1922 |
L.Ružièka wysuwa hipotezę izoprenu jako prekursora wielu substancji naturalnych. |
Biochemia |
| 1923 |
P.J. Debye, E. Hückel opracowują teorię elektrolitów mocnych. |
Chemia |
| 1924–1934 |
L.V. de Broglie, E. Schrödinger, W.C. Heisenberg, M. Born, P. Jordan, W. Pauli, P.A.M. Dirac tworzą początki mechaniki kwantowej. |
Fizyka |
| 1925 |
D. Keilin odkrywa istnienie cytochromów (ponownie), jego badania dają podstawy wiedzy o oddychaniu komórkowym. |
Biochemia |
| 1925 |
W.N. Haworth wyjaśnia budowę monosacharydów i glikozydów. |
Biochemia |
| 1925–1930 |
Ph.A.Th. Levene wyjaśnia budowę nukleotydów i wykazuje, iż są one jednostkami strukturalnymi kwasów nukleinowych. |
Biochemia |
| 1925–1930 |
Th. Svedberg konstruuje ultrawirówkę i opracowuje metodę wyznaczania masy cząsteczkowej substancji wielocząsteczkowych (m.in. białek). |
Biochemia |
| 1926 |
J.B. Sumner wydziela po raz pierwszy (w stanie czystym) enzym ureazę i dowodzi, że jest to białko. |
Biochemia |
| 1926–1927 |
B. Lindblad, J.H. Oort (Holandia) stwierdzają obrót Galaktyki. |
Astronomia |
| 1927 |
H.J. Müller odkrywa mutagenne działanie promieni rentgenowskich (doświadczenia z drozofilą). |
Biologia |
| 1927 |
E.U. Condon, W. Heitler, F. London wyjaśniają istotę wiązania między atomami wodoru w cząsteczce H2, tworząc podstawy chemii kwantowej. |
Chemia, Fizyka |
| 1927 |
C.J. Davisson, C.P. Thomson odkrywają dyfrakcję elektronów. |
Fizyka |
| 1927 |
W.C. Heisenberg odkrywa zasadę nieoznaczoności. |
Fizyka |
| od ok. 1927; 1927 |
K. von Frisch przeprowadza podstawowe badania nad zachowaniem się zwierząt (m.in. nad odczuwaniem barwy dźwięków i czynników chemicznych, gł. przez pszczoły i ryby). |
Biologia |
| 1928 |
R.W.L. Hartley tworzy podstawy teorii informacji. |
Informatyka |
| 1928 |
R. von Bertananffy przedstawia koncepcję ogólnej teorii systemów. |
Informatyka |
| 1928 |
J. von Neumann (początki: 1921 — E. Borel, 1925 — H. Steinhaus) tworzy podstawy teorii gier. |
Matematyka |
| 1928 |
A. Fleming odkrywa antybakteryjne działanie związków pochodzenia roślinnego; powstaje pierwszy antybiotyk (penicylina). |
Medycyna |
| 1928–1933 |
O.H. Warburg wyjaśnia znaczenie żelaza w procesie oddychania i budowę cytochromu jako żelazoporfiryny. |
Biologia, Biochemia |
| 1929 |
P.A.M. Dirac, W.K. Heisenberg, W. Pauli tworzą podstawy elektrodynamiki kwantowej. |
Fizyka |
| 1929 |
E. Hubble (USA) odkrywa zjawisko rozszerzania się Wszechświata. |
Astronomia |
| 1929 |
K. Lohman odkrywa adenozynotrifosforan ATP (tzw. nietrwały fosforan). |
Biologia, Biochemia |
| od 1930; 1930 |
N.S. Trubieckoj, R. Jacobson (praska szkoła lingwistyczna) rozwijają metodę strukturalną w badaniach językowych i literackich. |
Językoznawstwo |
| 1930–1931 |
K. Gödel dowodzi twierdzenia metamatematyczne dotyczące rozstrzygalności i zupełności systemów dedukcyjnych. |
Logika |
| lata 30. |
K. Gödel, A. Tarski ugruntowują semantykę logiczną. |
Logika |
| 1930–1940 |
A.H. Wilson, N.F. Mott, F. Bloch, L. Brillouin tworzą początki rozwoju fizyki ciała stałego; powstaje pasmowa teoria metali i półprzewodników. |
Fizyka |
| 1932 |
H.A. Krebs i K. Henseleit odkrywają i opisują syntezę mocznika w organizmie, tzw. mocznikowy cykl Krebsa. |
Biologia, Biochemia |
| 1932 |
C.D. Anderson odkrywa pierwszą antycząstkę — pozyton (przewidziany teoretycznie przez P.A.M. Diraca). |
Fizyka |
| 1932 |
J.D. Cockcroft, E.Th. Walton wywołują pierwszą reakcję jądrową za pomocą sztucznie przyśpieszonych cząstek. |
Fizyka |
| 1932 |
J. Chadwick odkrywa neutron. |
Fizyka |
| 1932 |
W. Heisenberg (niezależnie D.D. Iwanienko) formułuje protonowo-neutronową teorię jądra atomowego. |
Fizyka |
| 1932 |
K. Jansky (USA) odkrywa promieniowanie radiowe Galaktyki. |
Astronomia |
| 1933 |
G.G. Embden, O. Meyerhof, J. Parnas podają nowy opis przebiegu glikozy i fermentacji alkoholowej , zw. schematem Embdena-Meyerhofa-Parnasa. |
Biologia, Biochemia |
| 1933 |
D. Keilin izoluje cytochrom C i opracowuje podstawy mechanizmu oddychania komórkowego. |
Biologia, Biochemia |
| 1933 |
A. Tarski podaje semantyczną definicję prawdy. |
Logika |
| 1934 |
A.N. Kołmogorow podaje aksjomatykę rachunku prawdopodobieństwa. |
Matematyka |
| 1934 |
G. Genzen formułuje system dedukcji naturalnej. |
Logika |
| 1934 |
I. i F. Joliot-Curie odkrywają sztuczną promieniotwórczość. |
Fizyka |
| 1934–1937 |
P.A. Czerenkow, I.J. Tamm, I.M. Frank odkrywają i podają teorię promieniowania Czerenkowa. |
Fizyka |
| 1935 |
W.M. Stanley po raz pierwszy krystalizuje wirusa mozaiki tytoniowej. |
Biochemia |
| 1935 |
R. Schoenheimer i D. Rittenberg jako pierwsi stosują znakowanie izotopowe w badaniu metabolizmu pośredniego węglowodanów i tłuszczów. |
Biochemia |
| 1935 |
W.C. Rose odkrywa pierwszy egzogenny aminokwas — treoninę. |
Biochemia |
| 1935 |
H. Eyring, M. Polanyi opracowują teorię kompleksów aktywnych. |
Chemia |
| 1935 |
Yukawa Hideki formułuje mezonową teorię sił jądrowych. |
Fizyka |
| 1935–1936 |
V. Euler, H. Theorell, O.H. Warburg izolują koenzymy NAD i FAD oraz odkrywają współzależność między witaminami i koenzymami. |
Biochemia |
| 1935–1936 |
O.H. Warburg i V. Euler wyodrębniają nukleotydy piryminydowe i opisują ich budowę i działanie. |
Biochemia |
| 1936 |
J.M. Keynes formułuje teorię ekonomiczną opartą na tezie o zależności ogólnego poziomu produkcji, zatrudnienia i dochodu od wielkości inwestycji. |
Ekonomia |
| 1936 |
A.I. Oparin formułuje teorię powstania życia na Ziemi. |
Biologia |
| 1937 |
H.A. Krebs, F. Knoop i C. Martius formułują cykl reakcji enzymatycznych stanowiących podstawę tlenowego oddychania komórkowego zw. cyklem Krebsa lub cyklem kwasu cytrynowego. |
Biochemia |
| 1937–1947 |
C.D. Anderson, S.H. Neddermeyer, C.M.G. Lattes, G.P.S. Occhialini, C.F. Powell odkrywają lepton μ i mezonu π. |
Fizyka |
| 1938 |
H.A. Bethe (USA) odkrywa cykl węglowy reakcji jądrowych jako źródło energii gwiazd. |
Fizyka |
| 1938 |
A. Brausteini Kritzman odkrywają odwracalną reakcję przenoszenia grup aminowych -NH2z aminokwasu na ketokwas — tzw. transaminację, która umożliwia biosyntezę różnych aminokwasów w organizmie żywym. |
Biochemia |
| 1938–1939 |
O. Hahn, F. Strassmann, L. Meitner, O.R. Frisch dokonują rozszczepienia jądra atomowego. |
Fizyka |
| 1939 |
W. Belitser, J. Cybakowa, H.M. Kalckar odkrywają fosforylację oksydacyjną. |
Biochemia |
| 1939–1941 |
F. Lipmann formułuje pogląd, że ATP jest związkiem makroergicznym i odgrywa główną rolę w procesach przenoszenia energii. |
Biochemia |
| od 1940; 1940 |
C.E. Shannon, N. Wiener, A.N. Kołmogorow, D. Middleton rozwijają teorię informacji. |
Informatyka |
| 1940–1944 |
H.W. Florey, E.B. Chain otrzymują pierwszy antybiotyk — czystą, krystaliczną penicylinę, rozpoczynają jej produkcję na skalę przemysłową oraz stosują w leczeniu. |
Biologia, Biochemia |
| 1942 |
E. Fermi przeprowadza pierwszą kontrolowaną reakcję łańcuchową, powstaje pierwszy reaktor jądrowy. |
Fizyka |
| 1942 |
H.O.G. AlfvĂŠn i inni tworzą podstawy magnetohydrodynamiki . |
Fizyka |
| 1942–1969 |
M. Delbrück, W.T. Bailey, S.E. Luria, A.D. Hershey odkrywają u bakterii samorzutne tworzenie się form mutacyjnych oraz zjawisko rekombinacji u bakteriofagów. |
Biologia |
| 1943–1944 |
B.W. Kukarin (ZSRR), W. Baade (USA) odkrywają podsystemy i populacje gwiazd. |
Astronomia |
| od 1942; 1942 |
G.W. Beadle, J. Lederberg, E.L. Tatum, S. Ochoa, A. Kornberg, M. Delbrück, O.T. Navery, F. Jacob, J. Monod, A. Lwoff, i inni prowadzą badania nad chemiczną naturą genów i ich rolą w biosyntezie białek i metabolizmie. |
Biologia |
| 1944 |
P.B. Medawar odkrywa, że odrzucenie przeszczepu skóry jest spowodowane procesem immunologicznym, drugi przeszczep od tego samego osobnika jest odrzucany znacznie szybciej. |
Medycyna |
| 1944 |
O.T. Avery, M. McCarty i C.H. McLeod wyjaśniają proces transformacji u bakterii i stwierdzają, że jest spowodowana przez DNA, co pozwala uznać DNA za czynnik dziedziczności. |
Biologia, Biochemia |
| 1946 |
W.S. McCulloch, W. Pitts przedstawiają pierwszy model matematyczny sieci neuronowej. |
Informatyka |
| 1947 |
W.A. Ambarcumian (ZSRR) odkrywa asocjacje gwiazd. |
Astronomia |
| 1947 |
R.P. Feynman, J. Schwinger, Sh. Tomonaga zapoczątkowują rozwój relatywistycznej elektrodynamiki kwantowej. |
Fizyka |
| 1947–1953 |
G.D. Rochester, C.C. Butler i inni odkrywają pierwsze hiperony i ciężkie mezony w promieniowaniu kosmicznym. |
Fizyka |
| 1947–1951 |
F.A. Lipmann, M. Kamen, N.O. Kaplan izolują i określają budowę i rolę koenzymu A oraz acetylo-koenzymu A (tzw. czynnego octanu). |
Biochemia |
| 1948 |
W.C. Schneider, G.H. Hogeboom wprowadzają metodę wirowania różnicowego do izolowania fragmentów komórkowych. |
Biochemia |
| 1948–1962 |
R. Kozłowski przeprowadza fundamentalne badania nad graptolitami i ustala ich stanowisko systematyczne. |
Biologia |
| od 1948; 1948 |
K.Z. Lorenz i N. Tinbergen tworzą podstawy etologii. |
Biologia |
| od 1950; 1950 |
L.C. Pauling, F. Sanger, V. du Vigneaud prowadzą badania nad strukturą białka. |
Biologia |
| 1950–1965 |
Z.S. Harris, N. Chomsky przedstawiają koncepcję gramatyki transformacyjno-generatywnej. |
Językoznawstwo |
| 1950–1970 |
U. Euler, B. Katz, J. Axelrod wyjaśniają mechanizm przekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym za pośrednictwem noradrenaliny i acetylocholiny. |
Biologia |
| 1944–1948 |
N. Wiener, W.R. Ashby tworzą podstawy cybernetyki. |
Informatyka |
| 1951 |
A.A. Markow (wcześniej E. Post — 1936, A.Turing — 1937) tworzy teorię algorytmów. |
Informatyka |
| 1951 |
H.Ch. van de Hulst i inni odkrywają promieniowanie radiowe neutralnego wodoru w Galaktyce. |
Astronomia |
| od 1951; 1951 |
Ch.H. Townes, W.A. Fabrikant, J. Weber, J.P. Gordon, H.J. Zeiger, N.G. Basow, A.M. Prochorow, T.H. Maiman zapoczątkowują i rozwijają elektronikę kwantową; powstają pierwsze masery (1953–54) i lasery (1960). |
Fizyka |
| 1952 |
M. Danysz, J. Pniewski odkrywają i badają własności hiperjąder. |
Fizyka |
| 1952 |
L.C. Pauling i E.J. Corey proponują spiralny model cząsteczki białka (w postaci a-heliksu). |
Biologia, Biochemia |
| 1952 |
J. Dausset odkrywa u człowieka gł. kompleks zgodności tkankowej (MHC). |
Medycyna |
| 1952 |
Zespół pod kierunkiem E. Tellera buduje bombę wodorową. |
Fizyka |
| 1952–1954 |
P.C. Zemecnik i współpracownicy ustalają, że miejscem biosyntezy białek są cząsteczki rybonukleoproteidowe zw. później rybosomami. |
Biologia, Biochemia |
| 1953 |
F. Dickens, B.L. Horecker i O.H. Warburg opisują szereg reakcji prowadzących do rozkładu glukozy, zw. cyklem pentozofosforanowym. |
Biologia, Biochemia |
| 1953 |
S.L. Miller otrzymuje mieszaninę prostych aminokwasów poprzez wyładowanie elektryczne w pierwotnej atmosferze (tj. metanu, amoniaku, wodoru i pary wodnej), co stanowi potwierdzenie teorii Oparina. |
Biologia |
| 1953 |
F.H.C. Crick, J.D. Watson podają model struktury przestrzennej kwasu deoksyrybonukleinowego DNA (podwójna spirala). |
Biologia, Biochemia |
| 1953 |
F. Sanger ustala strukturę insuliny. |
Biochemia |
| 1954 |
J.E. Murray i J.P. Merrill dokonują pierwszego przeszczepienia nerki od brata bliźniaka. |
Medycyna |
| 1954 |
M. Schwarzschield, H.L. Johnson wyjaśniają ewolucję gwiazd na podstawie badań gromad gwiezdnych. |
Astronomia, Fizyka |
| 1955–1956 |
Doświadczalne potwierdzenie istnienia antynukleonów (antyprotony — E. Segrè, O. Chamberlain i inni, antyneutrony — B. Cork i in.). |
Fizyka |
| 1956 |
T.D. Lee, C.N. Yang, C.S. Wu, L.M. Lederman i inni odkrywają naruszenie zasady zachowania parzystości w słabych oddziaływaniach oraz symetrii C. |
Fizyka |
| 1957 |
L.D. Landau, T.D. Lee, C.N. Yang wysuwają hipotezę ścisłej niezmienniczości CP. |
Fizyka |
| 1957 |
R.L. Mössbauer odkrywa zjawisko nazwane efektem Mössbauera. |
Fizyka |
| po 1957; 1957 |
W związku z osiągnięciami kosmonautyki (sztuczne satelity, statki załogowe, kosmiczne statki naukowe) powstają nowe możliwości badawcze, a problematyka nauk przyrodniczych ulega rozszerzeniu. |
Metodologia |
| 1958 |
J.A. van Allen odkrywa otaczające Ziemię pasy, nazwane pasami van Allena. |
Nauki o Ziemi |
| 1958 |
R.P. Feynmann, M. Gell-Mann opracowują uogólnioną teorię słabych oddziaływań typu prąd-prąd. |
Fizyka |
| do 1959; 1959 |
S. Ochoa i A. Kornberg wyjaśniają mechanizm biologicznej syntezy DNA i RNA. |
Biologia, Biochemia |
| 1959 |
M. Strell, A. Kalojanoff, E.B. Woodward dokonują syntezy zielonego barwnika roślin — chlorofilu. |
Biologia |
| 1960 |
M. Legrain, R. Kuss, J. Hamburger dokonują pierwszego przeszczepienia nerki od siostry do brata oraz od osoby niespokrewnionej. |
Medycyna |
| 1960 |
P. Mitchell formułuje teorię chemiosmotyczną tłumaczącą przemiany energetyczne w oksydacyjnej fosforylacji i fotofosforylacji. |
Biochemia |
| 1960–1970 |
R.S. Dietz, J.T. Vine, J.B. Heizler, J.T.A. Wilson i inni przyczyniają się do powstania teorii tektoniki płyt litosferycznych. |
Nauki o Ziemi |
| 1960–1971 |
W.E. Sutherland odkrywa znaczenia cyklicznego AMP w procesie regulacji hormonalnej. |
Biologia, Biochemia |
| 1961 |
M. Gell-Mann i inni wprowadzają symetrię unitarną SU(3) i opartą na niej klasyfikację hadronów. |
Fizyka |
| 1961 |
F. Jacob, J. Monod odkrywają istnienie informacyjnego RNA (mRNA) oraz przedstawiają model regulacji działania genów. |
Biochemia |
| 1961–1968 |
M.W. Nirenberg, S. Ochoa odkrywają zasady przekazywania informacji genetycznej. |
Biologia |
| 1962 |
Wprowadza się azatioprynę do immunosupresji klinicznej |
Medycyna |
| 1962 |
E.N. Leith, J. Upatnieks dokonują pierwszej realizacji holografii. |
Fizyka |
| 1962 |
Odkryte zostaje (USA) pierwsze źródło promieniowania rentgenowskiego, ScoX–1, poza Układem Słonecznym. |
Astronomia |
| 1963 |
T. Starzl dokonuje pierwszego przeszczepienia wątroby u człowieka (także przeszczepienia śledziony). |
Medycyna |
| 1963 |
N.E. Lorenz odkrywa chaos deterministyczny w układach dyssypatywnych. |
Matematyka, Fizyka |
| 1963 |
F. Jacob, J. Monod, J.P. Changeux odkrywają allosteryczne hamowanie enzymów. |
Biochemia |
| 1963 |
T.A. Mattheus, A.R. Sandage, M. Schmidt (USA) odkrywają kwazary. |
Astronomia |
| 1964 |
D. Baltimore i H.M. Temin odkrywają nowy mechanizm przekazywania informacji genetycznej zależny od enzymu nazwanego odwrotną transkryptazą. |
Biochemia |
| 1964 |
J.W. Cronin i inni odkrywają naruszenie niezmienniczości CP w rozpadach neutralnych mezonów K. |
Fizyka |
| 1964 |
M. Gell-Mann i G. Zweig formułują hipotezę kwarkową. |
Fizyka |
| 1964–1965 |
A.A. Penzias i R.W. Wilson (USA) odkrywają promieniowanie reliktowe. |
Astronomia, Fizyka |
| 1965 |
R.B. Woodward i R. Hoffmann opracowują reguły dotyczące przebiegu tzw. reakcji uzgodnionych. |
Chemia |
| 1965 |
R.W. Holley i Zachau ze współpracownikami przeprowadzają pierwsze wyznaczenia sekwencji kwasów nukleinowych. |
Biochemia |
| 1966 |
C. Lillehei dokonuje pierwszego przeszczepienia trzustki u człowieka. |
Medycyna |
| 1966 |
G.H. Khorama, M.W. Nirenberg, R.W. Holley dokonują pełnego rozszyfrowania kodu genetycznego. |
Biologia, Biochemia |
| 1967 |
Ch. Bernard dokonuje pierwszego przeszczepienia serca u człowieka. |
Medycyna |
| 1967 |
B. Mandelbrot w artykule zatytułowanym „How long is the coast of Britain?” wprowadza pojęcie geometrii fraktalnej. |
Matematyka, Fizyka |
| 1967–1968 |
A. Salam, S. Weinberg, Sh.L. Glashaw tworzą zunifikowaną teorię oddziaływań elektromagnetycznych i słabych. |
Fizyka |
| 1967–1968 |
A. Hewish, J. Bell (W.Brytania) odkrywają pulsary. |
Astronomia |
| 1967 |
A. Kornberg, M. Goulian dokonują syntezy DNA wirusa. |
Biologia |
| 1967–1987 |
D.J. Cram, J.M. Lehn, C.J. Pedersen dokonują znacznego postępu w dziedzinie syntezy stereoselektywnej. |
Chemia |
| 1968 |
W Uniwersytecie Harvarda w Cambridge zostają opracowane kryteria śmierci mózgu. |
Medycyna |
| 1968 |
Uzyskane zostają pierwsze dane o partonowej strukturze nukleonów. |
Fizyka |
| 1968–1970 |
W. Arber, H. Smith, D. Nathans odkrywają enzymy restrykcyjne i określają mechanizm ich działania, dając podstawy inżynierii genetycznej. |
Biologia, Biochemia |
| 1969 |
P. Kluyskens dokonuje pierwszego przeszczepienia krtani u człowieka. |
Medycyna |
| 1969 |
C. Lillehei dokonuje jednoczesnej transplantacji serca i płuc. |
Medycyna |
| 1969 |
R.B. Merrifield dokonuje syntezy chemicznej enzymu rybonukleazy. |
Biologia |
| od 1970; 1970 |
D. Baltimore przyczynia się do intensywnego rozwoju biologii molekularnej. |
Biologia |
| od 1970; 1970 |
D. Ruelle, F. Takens, M.J. Feigenbaum, D. Farmer i inni przyczyniają się do intensywnego rozwoju teorii nieliniowych układów dynamicznych. |
Fizyka, Matematyka |
| 1970–1975 |
H.G. Khorana dokonuje pierwszej chemicznej syntezy naturalnego genu bakteryjnego. |
Biologia, Biochemia |
| 1972 |
Odkryta zostaje cyklosporyna — używany współcześnie lek immunosupresyjny. |
Medycyna |
| 1973 |
Odkryte zostają prądy neutralne w oddziaływaniach słabych. |
Fizyka |
| od 1973; 1973 |
P. Berg, H.W. Boyer, S. Cohen, R.W. Davis, K. Murray przenoszą geny wyższych organizmów do bakterii, zapoczątkowując rozwój inżynierii genetycznej; 1980 Berg i współpracownicy jako pierwsi dokonują połączenia DNA dwóch różnych organizmów — faga l i wirusa SV40. |
Biologia, Biochemia |
| 1974 |
Odkryta zostaje cząstka zawierająca czwarty kwark (powabny). |
Fizyka |
| 1974 |
R.A. Hulse, J.H. Taylor Jr odkrywają podwójny pulsar. |
Astronomia |
| 1975 |
Odkryty zostaje drugi ciężki lepton (tau). |
Fizyka |
| 1977 |
Odkryta zostaje pierwsza cząstka zawierająca piąty kwark (piękny). |
Fizyka |
| 1978 |
P. Leder odkrywa istnienie w DNA nie kodujących fragmentów tzw. intronów. |
Biochemia |
| 1980 |
W. Gilbert, F. Sanger opracowują niezależnie od siebie dwie różne techniki szybkiego ustalania sekwencji zasad w DNA, co znacznie rozszerza wiedzę na temat reakcji chemicznych zachodzących w komórkach. |
Biochemia |
| od 1980; 1980 |
Masowa produkcja komputerów osobistych powoduje elektronizację i komputeryzację badań we wszystkich dziedzinach nauki. |
Metodologia |
| od 1980; 1980 |
J. Hopfield i inni odkrywają ponownie i dynamicznie rozwijają tematykę sieci neuronowych. |
Informatyka |
| 1983 |
Odkryte zostają bozony pośrednie W± i Z0, będące nośnikami oddziaływań słabych. |
Fizyka |
| 1985 |
M.S. Brown, J.L. Goldstein wyjaśniają mechanizm regulacji metabolizmu cholesterolu, co stwarza nowe możliwości leczenia i zapobiegania miażdżycy. |
Medycyna |
| 1986 |
Odkryte zostaje nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach. |
Fizyka |
| 1987 |
Dokonany zostaje pierwszy pomiar strumienia neutrin od gwiazdy supernowej. |
Astronomia |
| lata 90. XX w. |
Opracowanie metod laserowych pozwalających na badanie przebiegu i mechanizmu reakcji chemicznych w czasie rzeczywistym (femtosekund) – A. Zewail |
Chemia |
| 1992 |
Obserwacje niejednorodności pozostałego po Wielkim Wybuchu promieniowania reliktowego (satelity IRAS i COBE) potwierdzają istnienie wielkoskalowej struktury we Wszechświecie. |
Astronomia |
| 1993 |
Odkrycie mikrosoczewkowania grawitacyjnego |
Astronomia |
| 1995 |
Odkrycie pierwszych planet, krążących wokół normalnych gwiazd |
Astronomia |
| 1995 |
Połączenie amerykańskiego wahadłowca Atlantis z rosyjską stacją kosmiczną Mir, wspólne eksperymenty naukowe. |
Astronomia |
| 1996 |
I. Wilmut i współpracownicy sklonowali z komórek somatycznych pierwszego ssaka — owcę Dolly (ogłoszenie wyników 1997) |
Biologia |
| 1997 |
Lądowanie sondy kosmicznej Pathfinder na powierzchni Marsa i umieszczenie sterowanego z Ziemi robota. |
Astronomia |
| 1998 |
L. Ignaro, R. Furchgott, F. Murad odkryli nowy przekaźnik synaptyczny – tlenek azotu, działający na mięśnie gładkie układu krwionośnego |
Biologia |
| 2001 |
Pierwsze miękkie lądowanie sondy na asteroidzie. |
Astronomia |
